De verenkleden van brilduikers in herfst en winter

Overgangskleed, zomer- en winterkleed, jeugdkleed, 1e winterkleed, 3e zomerkleed. Vogels ruien bijna doorlopend van het ene naar het andere verenpak wat determinatie vaak erg lastig maakt, en soms ook onmogelijk.

De afgelopen tijd zwom er op de Starrevaart een vroege brilduiker die zowel een juveniele vogel als een man of een vrouw in winterkleed kon zijn. Bij eenden en ganzen heb je ook nog een eclipskleed: de overgang tussen het mooie zomerkleed naar het onopvallende winterkleed. In deze korte periode in de zomer kunnen ze niet vliegen. In elk goed vogelboek staat een overzicht van de verschillende verenkleden en leeftijden van vogels, evenals over de topografie (namen van de veren en veerpartijen) van vogels. Ook op internet valt hier veel over te vinden.

Om voor eens en altijd duidelijkheid te krijgen over de verschillende kleden van brilduikers, heb ik contact gezocht met de Duitser Ingo Ludwichowski. Hij leidt een project in Sleeswijk-Holstein waar al dertig jaar onderzoek naar brilduikers wordt gedaan. Verder heeft Sjaak Schilperoort van de Vogelwerkgroep Vlietland (Starrevaart) waardevolle gegevens aangereikt.

Omdat de natuur nogal grillig is, kunnen zich altijd uitzonderingen voordoen, dus is het goed opletten geblazen. Hieronder volgen de grote lijnen waaraan de verschillen tussen brilduikers te zien zijn; het gaat dan om de periode zo tussen nazomer en vroeg voorjaar wanneer ze overheersend bruin en grijs van kleur zijn. Het is voer voor specialisten!

Vogels met een geel snavelbandje (bij de punt) zijn altijd vrouwen. De snavel van volwassen vogels is (blauw)zwart, bij juveniele vogels is de snavel donkerbruin. De kleur ogen van volwassen mannen is meestal heldergeel, van adulte vrouwen fletsgeel tot wit, van jonge mannen geelbruin tot geel en van jonge vrouwen lichtbruin tot fletsgeel.

Bij deze poetsende brilduiker (Bucephala clangula – Goldeneye; female) zijn de drie witte vleugelblakken, gescheiden door twee donkere banden, goed te zien. De twee foto’s zijn van dezelfde brilduiker, gemaakt op 29 augustus.

Adulte vrouwen (2e kalenderjaar en ouder) hebben in zomerkleed een scherpe scheiding tussen de bruine kop en de witte halsband. In winterkleed is deze afscheiding veel vager maar wel aanwezig (foto rechtsboven). In de regel zijn de ogen bleekgeel. Op de ondervleugel zijn drie witte vlakken zichtbaar (armpennen, grote dekveren met donkere eindband en kleine dekveren), gescheiden door twee donkere banden (foto onder). Vrouwen zijn meestal begin december klaar met de rui.

Adulte mannen hebben een kop als van een vrouw maar hij is donkerder en zwaarder gebouwd. Verder meestal knalgele ogen en een steviger snavel. Het witte veld op de vleugels is groot en niet onderbroken door donkere banden zoals bij het vrouwtje. Dat is uiteraard alleen maar te zien in de vlucht of bij een poetsbeurt. Mannen hebben al in oktober hun prachtkleed aangetrokken.

De poten van volwassen mannen zijn geel-oranje met olijf-zwarte zwemvliezen, bij volwassen vrouwen en juveniele vogels zijn de poten doffer en bleker geel tot bruin en is de kleur van de zwemvliezen bleker of grijsachtiger. Nog een verschil tussen adult en jong: volwassen vogels hebben in de nazomer een volledige slagpenrui. Dat zie je zelden omdat er hier dan nog vrijwel geen brilduikers zijn.

Een juveniele vrouw heeft grijsachtige vleugels, alleen een stukje van de handpennen is wit (net als bij krakeend).

Daar staat de brilduiker (Bucephala clangula – Goldeneye;female) dan pontificaal op de buizen in de Starrevaart. Adulte man, een adulte vrouw of een juveniele vogel? De zwarte snavel wijst op een adult. De vage maar zichtbare scheiding tussen donkere kop en lichtere nek wijst op een volwassen vrouw. De lichte irissen zijn vooral bij vrouwen aanwezig. De drie witte vleugelvlakken (zie foto linksonder) geven de doorslag: het is een adulte vrouw.

Juveniele mannen vormen de lastigste groep van allemaal. Ze zien eruit als adulte vrouwen, maar de kop is flinker (als adulte man) en er is geen duidelijke overgang tussen kop en nek. De vleugels zijn erg variabel, van weinig wit als juveniele vrouw tot soms ook al veel wit. Ook de ogen kunnen al knalgeel zijn. Laat in de zomer/begin herfst begint een vage vlek bij de snavel zichtbaar te worden; deze zal zich ontwikkelen tot een ovale witte vlek op de groene kop van de volwassen mannen.

Brilduikers die het vorige jaar zijn geboren (2 kj) zien er wat vlekkerig en smoezelig uit, er is geen scherpe begrenzing tussen de verschillende kleuren van de veren.

*****

Vanmorgen was de timmerman er voor een klusje. Hij heeft meteen een huismussenkast naar beneden gehaald om schoon te maken. Alle drie de hokjes waren bezet (geweest), in een nog een rood-wit mezeneitje, in het andere enkele dode pimpelmeesjes. Toch zijn er uit deze opening enkele pimpelmezen uitgevlogen.

Alle drie de hokjes in de mussenkoloniekast zijn in gebruik geweest.

Vanmiddag een uurtje aan de westkant van De Wilck geweest. Heel aardige waarnemingen: jagende sperwer, vrouw bruine kiekendief en slechtvalk. In een plasje op de bagger een Temmincks strandloper en een kleine plevier. De twee foerageerden als broer en zus en bleven doorlopend vlak bij elkaar en vlogen uiteindelijk ook samen verder op hun trektocht naar het zuiden. Ook nog 1 grote zilverreiger en flinke aantallen wulpen en goudplevieren. Later voor de Amaliahut 3 zomertalingen.