Maandag 15 januari 2007 – Dieren hebben gevoelens
Een flink aantal lezers heeft gereageerd op het vorige Vogeldagboek met als (wat sterk aangezette) titel: Vogels zijn niet lief voor elkaar. Ze stuurden daarbij allerlei voorbeelden van hoe ‘gevoelig’ dieren kunnen zijn.
Gevoelens hebben of jezelf inleven in een ander, dat verschil had ik onvoldoende duidelijk gemaakt. Daarom heb ik aan Ruud Sterk (dierenarts) in Capelle a/d IJssel gevraagd om deze begrippen deskundig te ontleden. Lees hieronder zijn uitleg!
Empathie = inlevingsvermogen. D.w.z. de gevoelens, emoties en gedachten van anderen op jezelf kunnen projecteren, zodat je juist daardoor beseft wat die ander voelt/denkt/beleeft, zijn verdriet, zijn armoede, zijn lijden, zijn euforie, argumenten, zijn gekwetst zijn, enz.
Je denkt na over gebeurtenissen, over de handelingen of meningen van soortgenoten, wat hun is aangedaan, of dit terecht was of fout, over je eigen mening of visie. Je verplaatst je in een ander en probeert te begrijpen wat hem/haar bezielt om zo te handelen of te denken. Empathie betekent ook oprecht medelijden, of spijt van iets kunnen hebben.
Empathie moet men niet verwarren met puur ‘gevoelens’. Net als wij – mensen – kennen hogere diersoorten wel degelijk gevoelens als ontreddering, angst, euforie, genot, verlatenheid enz.
Hogere diersoorten kunnen deze gevoelens ook bij hun soortgenoten goed waarnemen, maar niet definiëren in rationele zin, niet voor zichzelf bepalen of iets rechtvaardig of onrechtvaardig is, logisch of onlogisch, of nadenken over wat ze zelf gedaan zouden hebben in dezelfde situatie. Dat zijn juist kenmerken van empathie en voor de mensheid een basis voor rechtsvorming, normen en waarden.
Heel simpel gezegd: als mens kunnen wij waarheidsgetrouw zeggen: “Dat wens ik zelfs mijn grootste vijand niet toe”. Dat zal je in de dierenwereld echt niet tegenkomen. Daar gaat het om het recht van de sterkste, voedsel, voortplanting. En dat wil dus niet zeggen dat dieren geen gevoel hebben, integendeel!
Reacties van dieren op (meestal) treurige omstandigheden door verlies van partners, familieleden, of baasjes van honden, berusten niet op empathie, maar op gevoelens van ontreddering, ontheemding of wat dan ook, en dat kan een behoorlijke stress opleveren.
Veel mensen identificeren zich dan met het abnormale gedrag van die dieren (dat is nu eenmaal hun EMPATHIE!) maar vermenselijken dan het dierlijke gedrag. Waarmee ik niet wil zeggen dat dit een slechte eigenschap is (hoewel het niet zelden tot ongezonde mens-dierrelaties kan leiden). Menselijke beschaving wordt vaak afgemeten hoe wij met dieren/natuur omgaan.
Overigens (dit is een empathische overweging): na 55 jaar levenservaring, een opleiding met o.a. Gedragsleer en 30 jaar dierenartsenpraktijk, vraag ik me wel eens af: staat de mens dichter bij de dierenwereld dan we willen/denken, of de dierenwereld dichter bij de mens? Ik hoef de kranten maar te lezen of het journaal te zien: het is net alsof ik naar Animal Planet of National Geographic zit te kijken…
Dit vrouwtje sperwer (Accipiter nisus – Sparrow Hawk; female) deed vanmiddag in het Spookverlaat een vergeefse aanval op de enige watersnip die tussen de rietstompen zat. Daarna vloog ze een rietkraag in.
*****
Waarnemingen vandaag o.a.: Slechtvalk in De Wilck, 39 kleine zwanen in de Meerpolder en 106 (96+10) in de Generale Polder. In het moeras van de Meeslouwerplas 3 waterrallen: 1 gezien, 1 biggenkreet en 1 kiep-kiep. Starrevaart o.a. 2 vrouwen grote zaagbek, 2 grutto’s, 4 zwarte ruiters, 1 man roodborsttapuit en 1 waterpieper.