Auteur
Karen Bakker

Vertaling
Irwan Droog
Irwan Droog

Uitgave
Noordboek 2023
415 pagina’s, 23 x 15 cm
ISBN 97 894 6471 090 8
€ 29,90

Oorspronkelijke titel
The Sounds of Life (2022)
How Digital Technology Is Bringing Us Closer
to the Worlds of Animals and Plants

Boeken over vogelgeluiden zijn er in overvloed. Nu is er een dik boek over natuurgeluiden dat een keer niet over vogels gaat. Geschreven door de briljante, meermalen onderscheiden Canadese wetenschapper Karen Bakker, in augustus 2023 gestorven (57 jaar). Het gaat over geluiden, zeg maar gerust de ’taal’ van zeezoogdieren, koralen, schildpadden, planten (!), vleermuizen en honingbijen. Het staat vol verbazende feiten. Ik som er een paar op.

Vissen in de tropen blijken hun weg te kunnen vinden door te luisteren naar de geluiden van koralen. In feite is het onder water één grote jungle, vol van geluiden. Gezonde koraalriffen produceren andere geluiden dan aangetaste.

Walvissen communiceren met elkaar over honderden kilometers afstand.

Het was al bekend dat planten reageren op geluid. Hun wortels groeien in de richting van het geluid van klaterend water, zelfs als dat komt van een speaker. Maar nu blijkt dat planten ook geluid produceren. Ze maken ultrasone geluiden als ze uitgedroogd of gestrest zijn.

Olifanten hebben verschillende (infrasone) geluiden voor verschillende zaken en situaties. Zo praten ‘olifants’ met elkaar op een toonhoogte ónder ons gehoor.

Schildpadden communiceren met elkaar via hoge ultrakorte geluiden (klikjes van een fractie van een seconde) met lange pauzes tussen het geluid en de respons.

Vleermuizen maken niet alleen gebruik van echolocatie, ze converseren ook met elkaar. Mannetjes zingen, net als vogels, om een territorium af te bakenen en om een vrouwtje te lokken. Ze praten tegen hun jongen, of wijzen soortgenoten een voedselplek.

De dans van honingbijen is ontrafeld door Karl von Frisch, maar bijen gebruiken nog veel meer signalen via voor mensen onzichtbare of onhoorbare geluiden en vibraties. Iedere bij doet dat weer anders. Zo zijn zelfs individuele bijen te herkennen.

Dat we dit weten is te danken aan de opkomst van moderne technologieën. Hypergevoelige apparatuur, zowel geluidsrecorders als camera’s, kunnen in een resolutie en een bereik opnemen die onze beperkte menselijke zintuigen ver te boven gaan. AI-algoritmes kunnen de vaak urenlange opnames analyseren.

Maar het is zeker ook te danken aan het doorzettingsvermogen van eigenwijze wetenschappers, die dwars tegen scepsis en vooroordelen hun onderzoek uitvoerden. Karen Bakker beschrijft veel van die wetenschappers, ‘oude’ zoals vleermuisonderzoeker Donald Griffin en ook nieuwe, zoals Clara Mancini, die onderzoekt hoe dieren en computers via Animal Computer Interaction zouden kunnen communiceren. Het biedt een duizelingwekkend perspectief: in de nabije toekomst is het mogelijk om met allerlei dieren en planten een ‘gesprek’ te voeren.

Voor wie het niet gelooft: maar liefst 175 van de 415 bladzijden bestaan uit bijlagen, noten en literatuurverwijzingen. Een beetje minder had ook gemogen: plaats die op een website. Het boek leest prettig. Uit het hele boek spreekt een grote eerbied voor het leven. Ik kwam één vertaalfoutje tegen: ‘aardworm’ (earthworm) betekent natuurlijk gewoon ‘regenworm’. Soms klopt de tekst ook niet. Een gezond koraalrif ‘piekt’ tussen de 4 en 6 kHz, tegen de onderkant van het menselijk gehoor, schrijft Bakker. Mensen horen echter tussen de 20 en 20.000 Hz. Of zou hier ‘Herz’ en geen ‘kiloHerz’ bedoeld zijn? Een staatje met geluidsbereik per diersoort zou hebben geholpen.

Aan het eind van haar boek maakt Bakker een vergelijking met onze eigen Anthoni van Leeuwenhoek. Hij maakte het microscopisch kleine leven zichtbaar. ‘De bio-akoestiek is een ontdekking van dezelfde orde van grootte’, zegt Bakker, ‘ze verlegt onze waarnemings- en conceptuele horizon.’