Hoe moet je nu een boek beoordelen dat door zoveel deskundigen is geschreven over een zeer gecompliceerd onderwerp? Ik heb een groot deel gelezen, de rest doorgebladerd, sommige hoofdstukken bestudeerd, het schriftuur op z’n kop gehouden en geschud en geconcludeerd dat de mens op termijn geen natuur meer nodig zal hebben.

Het is een knap stuk werk. Alle aspecten van verleden, heden en toekomst van agrarisch natuurbeheer in ons land worden helder op een rij gezet. Informatief, leerzaam. Ben het eens met superboer Cees Veerman die in het voorwoord schrijft ‘dat het een breed, degelijk, evenwichtig en fraai geïllustreerd overzicht geeft van de ecologische en bedrijfsmatige aspecten van agrarisch natuurbeheer’.

Hem zal ongetwijfeld de rode draad in de teksten zijn opgevallen. De ontwikkelingen in de landbouw blijven onveranderd ongunstig voor de natuur. Hogere grondprijzen, scherpere concurrentie, overproductie met lagere prijzen. Deze voortdurende prijsdruk dwingt boeren om steeds efficiënter te produceren. Zelfs met innovaties op het gebied van bedrijfsmanagement, diversificatie en samenwerking zal de teloorgang van de natuur op het boerenland doorgaan.

Er zijn sporadische succesvolle experimenten (o.m. Polder de Ronde Hoep), waar boeren met natuurorganisaties samenwerken en waar bijvoorbeeld de grutto’s floreren. Hier en daar krijgen deze proeven navolging. Het zijn spaarzame lichtpuntjes. Want zelfs als boeren meewerken met gefaseerd maaibeleid, met vermindering van bemesting en gifgebruik, met een verbetering van sloten (kwaliteit nu matig tot slecht) en slootkanten, dan krijg je nog te maken met veel onzekere factoren.

In de eerste plaats van de natuur zelf die steeds voor verrassingen zorgt: kijk maar eens naar de (onverwachte) spectaculaire toename van het aantal ganzen en vossen. En wat gaat de klimaatverandering betekenen? Nu al zijn effecten daarvan merkbaar. Invloed zullen ook hebben de veranderingen in het landgebruik in zuidelijke landen en het verzet in Europa tegen milieuregels en vogelbescherming.

Het agrarisch onderwijs blinkt volgens de auteurs niet uit om toekomstige boeren voor te bereiden op nieuwe mogelijkheden van bedrijfsvoering, zoals agrarisch natuurbeheer. Dus zullen jonge boeren hun kennis moeten halen uit zorgvuldige analyses, bijvoorbeeld uit deze bundel. Een overzichtelijk schema met de ontwikkelingen die op de landbouw afkomen, en de kansen die zij bieden voor agrarische natuur, kan daarbij behulpzaam zijn.

Er worden aanbevelingen gedaan voor alle denkbare partijen om de natuur een volwaardige plek in agrarisch gebied te geven, waarbij draagvlak van boer en burger onmisbaar is. Er zal wederzijds (meer) besef moeten komen dat productie en natuur inspanningen vergen.

Desondanks blijft na lezing een somber beeld hangen. Het staat er: scholekster en tureluur zullen deze eeuw als broedvogel verdwijnen, evenals akkervogels. Maar is dat eigenlijk zo erg? Hebben wij wel natuur nodig?

Zelf geloof ik in de heilzame en stimulerende werking van de natuur, mét biologische diversiteit, op de menselijke geest. De auteurs hebben – begrijpelijk – de evolutie van de mens niet in hun visie meegenomen. De technologie gaat razendsnel. Het hoofd van een Rus wordt op een gezond lichaam gemonteerd. Over een aantal jaren is kanker als griep te bestrijden. Je zet een slimme bril op en je waant je in een andere, spannende wereld. Met je gsm vang je Pokémons op straat. Dat is toch veel boeiender dan naar een uitsluipende libel te kijken? Om te leren en te vermaken heb je in de toekomst vooral techniek nodig, geen biodiversiteit.

Betekent dat vrij spel voor de agrarische sector? Nee hoor, grond is kostbaar en het land zal volgebouwd worden om te wonen, te werken, voedsel van de lopende band te laten rollen, wegen aan te leggen en voor recreatie en plezier. Ook voor een malse reerug heb je geen natuur en jagers nodig: koks produceren nu al de ultieme smaken in hun culinaire laboratoria. We gaan naar een gemaakte wereld vol virtueel genot, een leeuwerik kan daar niet tegenop zingen.

Voor natuurgelovigen klinkt dit als vloeken in de kerk. Voor hen is dit boek ook niet bestemd want zij streven tevergeefs naar een volledige handhaving van de (biodiversiteit van de) natuur.

Deze uitputtende inventarisatie van de stand van de natuur in agrarisch gebied is bedoeld voor iedereen die hierover zijn mening wil geven en toekomstplannen wil maken om de achteruitgang zoveel mogelijk tegen te houden en mogelijk zelfs verbeteringen wil realiseren. Blijven we de aardbodem uitputten, dan komt het moment dat Moeder Aarde zelf de regie in handen neemt.

AdG, 21 juli 2016