Vanuit mijn slaapkamer langs De Alblas hoorde ik vroeger de wilde eenden kwaken. Vooral in het donker zijn eenden actief met het zoeken naar voedsel, lekker veilig. Wie kent niet de wilde eend, de meest algemene eendensoort van ons land? Gerard Ouweneel schreef er een monografie over, ook als eerbetoon aan zijn vriend Tom Lebret wiens uitgebreide notities hij gebruikte over deze ‘eend met de brede, platte bek’.

Elk dier heeft zijn plaats in de natuur en over elk dier valt veel te vertellen. Je moet ze dan wel nauwkeurig bestuderen. Kooikers deden dat vroeger, want het was hun broodwinning. Ooit waren er in ons land circa vijftienhonderd eendenkooien, in 2018 waren dat er nog 118. Een cijfer: tussen 1853 en 1970 werden in 38 eendenkooien dik drie miljoen eenden gevangen! Dat aantal is drastisch afgenomen. Nu worden wilde eenden gevangen voor wetenschappelijk onderzoek, o.m. naar vogelgriepvirussen.

Die oude kooikers wisten precies hoe het gedrag van wilde eenden was. Hoe ze ze in hun pijpen moesten vangen, met kooikershondjes, windrichtingen, hun reuk met verbrande turf verhullen, met ontberingen die wij ons nu niet meer voor kunnen stellen. Ouweneel geeft een uitvoerige beschrijving van deze culturele erfenis die we niet mogen vergeten.

De balts van wilde eenden is spectaculair, als je de tijd en de moeite neemt om die te volgen. Vanaf augustus begint dat ‘sociaal vertoon’. Met groepsbalts, schouwspelen van kleur en bewegingen, sprongvluchten, vliegende balts, drinkceremonies, kopschuddsen, nekzwemmen, achterkop tonen enz. Een half jaar zijn ze partnertrouw, als de vrouwtjes gaan broeden nemen ze deel aan groepsverkrachtingen.

Waarom zijn er steeds minder wilde eenden? Sinds 1990 is hun aantal met een derde afgenomen. Er is onderzoek gaande naar de oorzaken. Opvallend is de uitval tijdens de kuikenfase. Komt dat door een geringer voedselaanbod en/of door een toegenomen predatiedruk? Jonge wilde eenden zijn afhankelijk van insecten, net als bijvoorbeeld grutto’s. Minder insecten betekent minder overlevingskansen. En het aantal insecten is drastisch geslonken.

Krakeenden zijn heel nauw verwant aan wilde eenden, maar hun aantal is de laatste decennia juist verveelvoudigd. Mogelijk speelt de verborgenere levenswijze van krakeenden een rol waardoor ze minder snel een prooi worden van predatoren. Boven broeden ze later: meer insecten.

Het is aan Ouweneel, die al veel natuurboeken schreef, toevertrouwd om een vogel op deskundige wijze te ontleden, in zijn bekende, smakelijke schrijfwijze. En smakelijk zijn ze die wilde eenden: in Europa worden er jaarlijks zo’n 5,5 miljoen voor de pot geschoten.